Cây Hoàng Liên

Cây hoàng liên là loài mọc dại xuất hiện nhiều ở khu vực miền núi nước ta. Chắc hẳn nhiều người không khỏi bất ngờ bởi loài cây dại này thực chất lại là một trong những dược liệu quý trong Đông y với nhiều công dụng như: điều trị bệnh về đường tiêu hóa, kháng viêm, ho gà,…

Những thông tin tổng quan về cây thuốc hoàng liên

Cây hoàng liên được tìm thấy trong rất nhiều tài liệu y học với những thông tin như sau:

• Tên gọi khác: Chi liên, vương chi liên, thượng thảo, cây sâm hoàng liên, hoàng liên chân gà,…
• Tên khoa học: Coptis teeta Wall
• Thuộc họ: Hoàng Liên (Tên khoa học là Ranunculaceae)

Đặc điểm thực vật

Là loài cây mọc hoang ở khu vực vùng núi, thế nhưng cây hoàng liên rất dễ nhận biết giữa các loài cây khác với những đặc điểm nổi bật như sau:

• Thuộc loài cây thân thảo, sống lâu năm, thân thấp chừng 30cm.
• Lá cây có cuống dài khoảng từ 8 – 20cm, mọc trực tiếp từ phần gốc. Mỗi phiến lá có 3 – 5 lá chét, chia thành nhiều thùy xẻ sâu, mép lá có hình răng cưa, màu xanh mướt.
• Khoảng tháng 2 – 4 là thời điểm cây ra hoa, hoa hoàng liên mọc thành từng cụm nhỏ 3 – 5 bông từ đầu cành, màu vàng lục đẹp mắt. Mỗi bông hoa có 5 cánh nhỏ, nhiều nhụy.
• Đến tháng 3 – 6 cây kết quả. Quả hoàng liên có màu vàng, bên trong chứa chừng 10 hạt màu nâu đen hoặc lục xám.
• Rễ hoàng liên thuộc loại rễ chùm, hình trụ dài, có màu vàng nhạt hoặc màu nâu. Khi cây trưởng thành, rễ sẽ phát triển thành củ tựa như chân gà.

Khu vực phân bố chủ yếu

Cây sâm hoàng liên là loài cây mọc hoang dại, phát triển tương đối phổ biến ở Việt Nam nước ta. Có thể tìm thấy loài cây này sinh trưởng tốt ở những vùng núi cao như Cao Bằng, Lạng Sơn, Sơn La, Sapa,….

Ngoài ra, với giá trị khai thác cao, cây hoàng liên chân gà còn được trồng nhiều ở các vườn dược liệu ở Tam Đảo (Vĩnh Phúc),….

Một số loài cây dễ gây nhầm lẫn

Trong tự nhiên, có nhiều loài thực vật đều mang tên hoàng liên nhưng trên thực tế chúng là những loài hoàn toàn khác biệt. Khi thu hái và sử dụng, người dùng cần phân biệt chính xác để tránh nhầm lẫn, gây hại đến sức khỏe. Một số loài cây có thể gây nhầm lẫn như sau:

• Cây hoàng liên gai: Loài cây này xuất hiện nhiều nhất ở khu vực vùng núi Sapa (Lào Cai), cao chừng 2 – 3m, thân màu vàng xám nhạt, dưới mỗi nách lá đều có gai 3 nhánh. Hoàng liên gai cũng là một vị thuốc trong Đông y nhưng có công dụng, cách dùng khác hoàn toàn với cây hoàng liên.
• Cây hoa dây leo hoàng liên: Hay còn gọi là lạc tiên, thuộc loài thân leo, chiều dài có thể lên đến 7 – 10m, có nhiều nét tương đồng với cây chanh leo. Hoa dây leo hoàng liên có nhiều màu sắc sặc sỡ như tím, hồng đậm hay trắng. Vì thế, chúng chủ yếu được trồng làm cảnh chứ không có công dụng trong điều trị bệnh.
• Cây hoàng liên ô rô: Đây là loài cây thân bụi, cao từ 2 – 3m, còn được biết đến với cái tên cây mật gấu, hoàng mật,… Tác dụng của cây hoàng liên ô rô cũng có nhiều điểm tương đồng với cây hoàng liên nhưng đặc điểm thực vật, cách dùng thì không hề giống nhau.

Thu hoạch và bào chế cây hoàng liên

Bộ phận được thu hái nhiều nhất ở cây hoàng liên là phần củ, rễ bởi chúng có hàm lượng dược tính cao nhất, các bộ phận khác được ứng dụng ít hơn trong việc điều trị bệnh.

Để thu được chất lượng dược liệu tốt nhất nên thu hoạch hoàng liên vào mùa đông khi cây được 2 – 3 năm tuổi. Rễ cây nằm sâu trong lòng đất lên khi thu hoạch cần đào sâu tránh làm đứt gãy hay bỏ sót dược liệu.

Sau khi thu hoạch, người dùng cần rửa sạch tạp chất, bụi bẩn rồi ủ khoảng 1 – 2 tiếng cho mềm để tiến hành bào chế để sử dụng trong thời gian dài. Người dùng có thể bào chế theo những cách sau:

• Cách 1: Phơi để nguyên củ. Mang dược liệu phơi khô trong bóng mát chừng 1 – 2 tháng đến khi khô hoàn toàn.
• Cách 2: Cắt dược liệu thành những lát mỏng rồi phơi trong bóng mát cho khô để bảo quản dùng dần.
• Cách 3: Dược liệu cắt mỏng, phơi âm can (không phơi trực tiếp dưới nắng). Mỗi lần dùng lấy một lượng vừa đủ sao với rượu, hạ thổ để dùng.
• Cách 4: Dùng cây hoàng liên ngâm rượu cũng là cách bào chế phổ biến hiện nay. Cứ mỗi 2 – 3 kg dược liệu tươi ngâm cùng khoảng 10 lít rượu 40 – 42 độ, ủ càng lâu rượu càng thơm ngon. Mỗi ngày dùng từ 40 – 50ml, chia thành 2 – 3 lần sau ăn hoặc kết hợp trong bữa ăn.

Cây hoàng liên có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Hoàng liên còn được gọi là “sâm hoàng liên” bởi chúng mang đến nhiều công dụng cho sức khỏe như một loại nhân sâm của người Việt. Ngay sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về cây hoàng liên chữa bệnh gì.

Theo y học cổ truyền

Theo Bản Kinh để lại, cây thuốc hoàng liên có vị đắng, tính hàn và không chứa độc tố, quy vào kinh Tâm, Can, Tỳ, Vị và Đại trường. Những dược tính này đã khẳng định hoàng liên là một loại thảo dược vàng cho sức khỏe với những công dụng sau đây:

• Tả hóa, táo thấp, khứ nhiệt độc, sát trùng.
• An tâm, chỉ mộng di, trấn can.
• Chủ trị các chứng như tâm hỏa thịnh, miệng lở, nôn mửa, kiết lỵ, thấp chẩn, thương hàn,…

Theo y học hiện đại

Các nghiên cứu của Học viện Y học cổ truyền đã chỉ ra trong cây hoàng liên có chứa nhiều hoạt chất tốt cho sức khỏe. Điển hình có thể kể đến như Berberin, Alkaloid, Ethanol, Palmatin, Columbamine, Coptisine Coptisine,… Đặc biệt, hoạt chất Berberin chiếm đến 5.56 – 7.25% trong hoàng liên có tác dụng ức chế nhiều loại vi khuẩn, giúp kháng viêm hiệu quả.

Ngoài ra, tác dụng cây hoàng liên đã được chứng minh gồm:

• Ngăn cản sự phát triển của các loại vi khuẩn như: Shigella, liêu cầu khuẩn, tụ cầu khuẩn,… và một số bệnh về nhiễm khuẩn đường tiêu hóa.
• Điều trị ho gà, hạ huyết áp, ngăn ngừa tăng giãn mạch, phòng các bệnh về tim mạch, đột quỵ.
• Tăng cường chức năng của mật, kích thích vỏ não khi sử dụng với liều lượng phù hợp.
• Chữa các chứng bệnh về đường tiêu hóa như kiết lỵ, tiêu chảy, đau bụng,…
• Trị mụn nhọt, nổi ngứa, mề đay, giải độc, thanh nhiệt.
• An thần, giảm căng thẳng, mệt mỏi, hay hồi hộp,…

Bài thuốc từ cây hoàng liên sử dụng phổ biến trong Đông y

Cũng như nhiều thảo dược khác, hoàng liên cần kết hợp cùng với nhiều dược liệu để đạt hiệu quả tốt đối với từng chứng bệnh cụ thể. Dưới đây, chúng tôi xin giới thiệu đến bạn đọc những bài thuốc được sử dụng phổ biến hiện nay.

Bài thuốc chữa kiết lỵ, tiêu chảy

• Chuẩn bị hoàng liên tán bột 12gr chia thành 3 phần bằng nhau, uống thành 3 lần trong ngày.
• Mỗi lần lấy bột dược liệu hòa với nước ấm để uống, có thể cho thêm một lượng mật ong vừa đủ tăng độ thơm ngon.

Bài thuốc nổi mề đay, mờ vết chàm

• Chuẩn bị: Cây hoàng liên, ngưu bàng tử, hoàng bá, khổ sâm, mộc thông mỗi vị 12gr, sinh đọa, mã đề mỗi vị 16gr, bạch tiễn bì, phục linh, thương truật mỗi vị 8gr cùng với 4gr bạc hà.
• Sắc thuốc với khoảng 1 lít nước đến khi cô cạn còn phân nửa thì chắt lấy nước, chia thành 3 lần uống trong ngày.

Mỗi ngày sử dụng 1 thang đều đặn đến khi các dấu hiệu bệnh thuyên giảm.

Bài thuốc giúp trị nhiệt, lở miệng

• Chuẩn bị: Hoàng liên, cam thảo và ngũ vị tử.
• Sắc kỹ các dược liệu đến khi cô cạn còn một chén nhỏ thì dừng.
• Nước thuốc thu được dùng để ngậm vài phút sau đó súc miệng.

Mỗi ngày có thể thực hiện 2 – 3 lần cho đến khi khỏi hẳn.

Bài thuốc an thần, giảm lo âu, mệt mỏi

• Chuẩn bị: 20gr cây hoàng liên, 16gr xích đan và 10gr cam thảo.
• Mang dược liệu tán thành bột mịn rồi lấy một ít rượu trắng đun lên cho nóng, trộn đều, vo thành từng viên nhỏ như đậu xanh.

Mỗi ngày uống 10 viên, thực hiện kiên trì, đều đặn hàng ngày.

Bài thuốc chữa ra mồ hôi trộm ban đêm

• Chuẩn bị: Cây hoàng liên, hoàng bá, hoàng cầm mỗi vị 8 – 12gr, hoàng kỳ 16 – 24gr, đương quy, thục địa, sinh địa mỗi vị 12gr cùng táo nhân, long nhãn.
• Sắc tất cả các dược liệu cùng với nước, uống mỗi ngày 1 thang đến khi khỏi bệnh.

Bài thuốc trị lỵ trực khuẩn, viêm ruột từ cây hoàng liên

• Chuẩn bị: 80gr hoàng liên,20gr mộc hương.
• Mang dược liệu nghiền thành bột mịn, tẩm mật vo thành những viên nhỏ.

Mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần dùng 2 – 8gr dược liệu uống cùng với nước đun sôi để nguội.

Bài thuốc chữa buồn nôn, nôn do mang thai, vị nhiệt

• Chuẩn bị: Cây hoàng liên, tô diệp mỗi vị 7 phân.
• Sắc kỹ dược liệu với nước rồi chia thành 2 lần uống trong ngày, thực hiện liên tục đến khi các dấu hiệu dứt hẳn.

Bài thuốc chữa nôn ra máu, chảy máu cam do tà hỏa

• Chuẩn bị dược liệu gồm 8gr hoàng liên, 12gr đỗ phụ và 16gr đại hoàng.
• Sắc dược liệu với nước, lọc bỏ bã để uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.

Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày, tá tràng

• Chuẩn bị: Hoàng liên, trạch tả, hạt dành dành, bối mẫu, mẫu đơn bì mỗi vị 8gr, 12gr bạch thược và 6gr mỗi vị trần bì, ngô thù.
• Mang tất cả dược liệu trên sắc cùng với 1 lít nước đến khi còn lại ½ thì lọc bỏ bã, chia thành 3 lần uống/ngày.

Mỗi ngày uống một thang trong thời gian dài sẽ giúp bệnh tình chuyển biến tích cực.

Bài thuốc trị phát ban, sốt cao 

• Dược liệu cần có gồm: Cây hoàng liên, hỏa sâm, hạt dành dành mỗi vị 8gr.
• Sắc các dược liệu trên lấy nước thuốc uống trong ngày.

Đối với sốt cao có thể dùng lúc đang lên cơn sốt để tránh diễn biến xấu như co giật. Nếu bị phát ban thì nên uống mỗi ngày 1 thang đến khi khỏi hẳn.

Bài thuốc cây hoàng liên chữa cam nhiệt ở trẻ em

• Chuẩn bị dược liệu: Hoàng liên, bạch thược, liên tử, đậu ván trắng, thăng ma, tịch lãnh, cam thảo, hồng khúc.
• Sắc dược liệu dùng uống hàng ngày.

Những lưu ý khi sử dụng hoàng liên trị bệnh

Cây hoàng liên dù là thảo dược không chứa độc tố nhưng lại có dược tính tương đối mạnh. Vì thế, trong quá trình sử dụng người dùng cần lưu ý những vấn đề sau để tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe:

• Cần phân biệt cây hoàng liên với các cây hoa hoàng liên, hoàng liên gai,… tránh nhầm lẫn trong việc sử dụng gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Đối với người bệnh đang điều trị bệnh bằng thuốc tây y cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng. Không sử dụng bài thuốc từ hoàng liên khi đang trong quá trình sử dụng thuốc Tây.
• Một số đối tượng không nên sử dụng gồm: người bị khí hư, thiếu máu, tỳ vị yếu, mất ngủ hậu sản, phiền nhiệt táo khát, huyết hư gây sốt, thủy đậu ở trẻ em, tiêu chảy do dương hư, tỳ vị hư hàn, âm hư, nội nhiệt phiền táo, chân âm bất túc, hư tiết tả,…
• Tác dụng của cây hoàng liên có thể cộng hưởng với một số loại thuốc gây hại cho gan vì thế nên thận trọng khi sử dụng.
• Phụ nữ đang mang thai hay cho con bú nên thận trọng khi dùng.
• Không đồng thời sử dụng cây hoàng liên với các nguyên liệu, dược liệu sau: thịt lợn, cúc hoa, cương tàm, huyền sâm, cây cỏ xước, nguyên hoa, bạch tiễn bì.

Địa chỉ mua cây hoàng liên uy tín, chất lượng?

Cây hoàng liên là vị thuốc xuất hiện nhiều ở nước ta, dễ trồng và chăm sóc vì thế không khó để người dùng có thể tìm mua trên thị trường hiện nay. Dược liệu này hiện đang được bày bán ở nhiều nơi như các khu chợ, hiệu thuốc Đông y, cửa hàng dược liệu,… Tùy vào từng vùng mà chúng có giá thành khác nhau, dao động trong khoảng 800.000 – 1.100.000 VNĐ/kg.

Với giá thành tương đối đắt đỏ nhưng người dùng rất có thể mua phải những sản phẩm trôi nổi, xuất xứ không rõ ràng, kém chất lượng được bán tràn lan trên thị trường. Để tránh tình trạng này, bạn có thể tham khảo sản phẩm tại Trung tâm Nghiên cứu và Nuôi trồng dược liệu Vietfarm – đơn vị cung cấp dược liệu uy tín nhất hiện nay.

Cây hoàng liên được trồng trực tiếp tại vườn thảo dược Vietfarm thuộc Tam Đảo (Vĩnh Phúc). Với quy trình đạt chuẩn GACP – WHO, mang đến chất lượng dược liệu tốt nhất cho sức khỏe. Đồng thời, dược liệu được sấy khô bằng công nghệ Nhật Bản không làm mất đi dược tính quý báu và đóng gói đúng quy cách theo khối lượng 0.5 kg tiện lợi. Hơn thế nữa, giá thành sản phẩm tại Vietfarm cũng vô cùng hợp lý, chỉ 475.000 VNĐ/0,5 kg.

Trên đây là những thông tin chi tiết nhất về cây hoàng liên – vị thuốc quý từ xa xưa cũng như những bài thuốc dân gian hay nhất. Nếu bạn còn bất cứ vấn đề nào cần hỗ trợ hãy liên hệ với chúng tôi để được hỗ trợ tốt nhất.