Bán hạ

Cây bán hạ là loại dược liệu thường được sử dụng trong các bài thuốc dân gian chữa ho, chống nôn khi bị viêm dạ dày. Bài viết dưới đây giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về thảo dược này, từ đó có thể tối ưu được toàn bộ dược chất của nó.

Cây bán hạ có những đặc điểm như thế nào?

Cây bán hạ hay còn được gọi là củ chóc, lá ha chìa, chưởng diệp bán hạ, bán hạ nam,… Cây bán hạ Việt Nam có tên khoa học là Typhonium trilobatum Schott, là cây thuộc họ ráy họ khoa học là Araceae.

• Mô tả đặc điểm của cây: Là loại cây thân củ, lá có nhiều hình dạng khác nhau như hình trái tim, hình mác hoặc có thể chia thành 3 thủy dài chừng 5 – 15cm, rộng chừng 4 – 9cm. Phần hoa đực của cây dài 5 – 9mm, phần tràng dài từ 17 – 27mm, có quả mọng hình trứng.
• Phân bố: Loại cây này được tìm thấy nhiều nhất ở Trung Quốc và ít hơn ở một số quốc gia như Ấn, Nhật và Việt Nam. Tại nước ta, củ chóc mọc nhiều ở vùng đất ẩm ướt.
• Bộ phận sử dụng làm dược liệu: Sử dụng phần thân củ nằm sâu dưới đất để làm dược liệu.
• Thu hái: Cây già sẽ chết vào tháng 8 hoặc tháng 9. Lúc này người ta sẽ đào và lấy phần thân củ rửa sạch để loại bỏ đất cát, gọi vỏ và đem phơi sấy khô. Sau đó phân loại củ to được gọi là nam tinh, củ nhỏ gọi là bán hạ.
• Thành phần hóa học: Một số công trình nghiên cứu tìm thấy một số thành phần hóa học trong bán hạ Trung Quốc như: tinh dầu, chất cay, chất nhầy, tinh bột, ancaloit, ancol, phytosterol.
• Tính vị, quy kinh: Dược liệu này có vị cay, tính ấm và có độc. Quy kinh vào tỳ, phế, vị.

Bán hạ dược liệu bào chế như thế nào?

Do lá ha chìa khi sống có chứa thành phần độc tố. Vì vậy cần có phương pháp bào chế dược liệu chính xác để loại bỏ độc tính này. Dưới đây là các phép bào chế:

• Bào chế Pháp Bán hạ: Sau khi thu hoạch, cho bán hạ ngâp 10 ngày với nước sạch. Khi thấy bột trắng xuất hiện nổi lên thì vớt ra, rồi tiếp tục ngâm với Bạch phàn theo tỷ lệ 50kg lá ha chìa thì thêm 1kg bạch phàn. Ngâm 1 ngày rồi lại thay nước, đến khi thử nhấm lên miệng không còn cảm giác tê cay thì vớt ra. Phơi trong bóng râm, tránh ánh nắng mặt trời. Ngoài ra còn có cách bào chế khác là lấy cam thảo giã dập hòa với nước vôi, lắng gạn lại rồi bỏ cặn để bán hạ vào ngâm. Khuấy trộn đều mỗi ngày đến khi màu vàng thấm đều vào bên trong thì vớt ra, để khô cho ráo nước trong bóng râm.
• Bào chế Khương bán hạ: Sau khi được bào chế theo cách trên, đến khi vị thuốc không còn tê cay thì cắt lát gừng sống cho vào Bạch phàn và lá ha chìa, đun cho thấm. Lấy ra rồi phơi cho ráo nước, cắt thành từng miếng phơi khô.
• Bào chế thanh bán hạ: Sau khi kết thúc phương pháp Pháp bán hạ như trên, thêm bạch phàn và nước đun kỹ rồi lấy ra phơi cho ráo, ủ ấm rồi cắt thành phiến. Cuối cùng là phơi khô trong bóng râm mát.
• Bào chế bán hạ khúc: Đổ lá ha chìa tươi đổ vào nồi nước. Thêm một chút phèn chua rồi đun sôi. Ngâm qua 1 đêm, hôm sau tiếp tục đun nước khác để thay thế nước cũ. Lặp lại liên tục 7 ngày 7 đêm rồi đem phơi khô, tán bột.

Bán hạ có tác dụng gì? Chuyên gia giải đáp

Theo Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Vân Anh, Viện trưởng Viện NC & PT  Y dược học cổ truyền dân tộc, bán hạ nam là vị thuốc mang lại nhiều công dụng tuyệt vời.

Tác dụng theo nghiên cứu y lý hiện đại

Bán hạ có thành phần độc và thành phần hữu ích. Trong đó, thành phần độc khó hòa tan trong nước, còn thành phần có tác dụng giúp cầm nôn, giảm ho có thể dễ dàng hòa cùng với nước ấm. Thành phần có độc cũng không bị phá hủy bởi nước gừng đơn độc mà bị Bạch phàn làm hết độc.

• Cầm nôn: Sử dụng các chế phẩm của dược liệu giúp cầm nôn hiệu quả như: nước sắc, cao lỏng, bột đã được chế với nhiệt độ cao. Nhưng chú ý bán hạ sống, chưa sơ chế lại là nguyên nhân gây nôn.
• Chống nhiễm độc: Khi bị nhiễm độc strychnin và acetylcholin., bán hạ nam có tác dụng giải độc hiệu quả.
• Ức chế ung thư: Cồn loãng hoặc nước ngâm kiệt Chưởng diệp lá ha chìa có tác dụng ức chế tế bào ung thư trên súc vật thí nghiệm.
• Giảm ho: Trong phòng thí nghiệm, cho mèo được gây ho nhân tạo uống nước sắc bán hạ có khả năng giảm ho nhưng kém codein

Tác dụng theo Y học cổ truyền

Bán hạ có tác dụng: Táo thấp hóa đàm, giáng nghịch cầm nôn hiệu quả, tiêu bỉ tán kết.

Thảo dược này chủ trị chứng: thấp đàm, hàn đàm thượng xung gây động phong, đàm hàn ẩm ẩu thổ, vị nhiệt ẩu thổ, chứng kết hung, mai bạch khí, ung thư thũng độc,…

Ứng dụng bán hạ vào bài thuốc chữa bệnh

• Bài thuốc trị chóng mặt do phong đàm, nấc cụt, mạch huyền, gương mặt xanh xao: Bán hạ sống, thiên nam tinh sống, hàn thủy mạch nướng mỗi vị 40g. Tán nhuyễn hỗn hợp sau đó trộn với nước để tạo thành hỗn hợp dạng bột. Nấu sôi hỗn hợp này đến khi thấy vị thuốc nổi lên trên thì đem ra giã nát, vò thành từng viên kích thước như hạt ngô. Mỗi lần sử dụng 50 viên, dùng cùng nước gừng để đạt hiệu quả.
• Chữa suyễn do phong đàm gây buồn nôn, chóng mặt: lá ha chìa 40g, hùng hoàng 12g giã nhuyễn rồi trộn với nước gừng. Viên thành viên nhỏ, mỗi lần sử dụng 30 viên cùng với nước gừng.
• Chữa đờm nhiều, ngực đầy: Tán nhuyễn thần sa, bá hạ mỗi vị 40g. Trộn hỗn hợp với nước gừng rồi vò thành từng viên nhỏ. Mỗi lần uống 1 muỗng canh thuốc với nước gừng.

• Trị ong đốt, bọ cạp cắn: Tán dược liệu thành bột mịn, sau đó hòa tan với nước rồi bôi lên vết cắn.
• Trị nhức đầu: Sử dụng 280g bán hạ trộn cùng nước đem bọc thêm 4g đinh hương. Lấy tiếp một miếng giấy bạc bọc bên ngoài rồi đem nướng lên cho chín. Lấy bán hạ và đinh hương trộn cùng nước gừng rồi vò thành viên như hạt mè. Mỗi lần uống chừng 25 – 30 viên cùng trần bì.
• Trị nôn ọe, chán ăn, hồi hộp: 0,5kg lá ha chìa, 0,5kg gừng tươi, thêm vào 120g phục linh. Đem hỗn hợp sắc với nước, chia đều uống 3 lần trong ngày, uống khi nóng.
• Trị ăn vào lại nôn ra: 3 cân bán hạ, 120g nhân sâm, thêm 1 lít mật ong và 8 bát nước. Trộn mật đưa lên cao sau đó rót xuống 120 lần. Sắc còn 3 bát rưỡi. Mỗi lần uống 1 bát, uống khi nóng.
• Trị nôn khi có thai: Lấy 80g lá ha chìa, 40g nhân sâm, 40g can khương tán thành bột mịn. Đem hỗn hợp trộn với nước gừng và bột miến làm viên kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần lấy 10 viên ra sử dụng.
• Trị tiêu chảy, nôn mửa ở trẻ nhỏ: Ngâm rửa 4g bán hạ từ 7 – 10 lần, thêm 4g trần thương mễ, gừng sống 10 lát. Đem hỗn hợp sắc lấy nước nóng.
• Chữa đầy bụng ở trẻ nhỏ: Tán bột mịn lá ha chìa sau đó trộn cùng với rượu, vo thành viên có kích thước bằng hạt thóc nhỏ. Mỗi lần uống 2 viên dạng nước gừng, nếu không thấy đỡ thì thử cách sao nóng rồi tán bột, trộn cùng nước gừng đắp lên rốn của trẻ.
• Trị sưng lưỡi, cứng lưỡi đầy miệng: Lấy 20 củ bán hạ nấu qua rồi cắt lát. Khi sao lấy một ít rượu tẩm vào, thêm ít mật ong nguyên chất thì càng tốt. Ngậm khi còn nóng, khi nguội thì lại thay.
• Trị bất tỉnh đột ngột: Khi bị bất tỉnh, lấy bột bán hạ thổi vào mũi sẽ khắc phục được ( Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
• Trị động kinh ở trẻ nhỏ: Đem 4g lá ha chìa sống, 2g tạo giác đi tán nhuyễn. Thổi 1 ít bột vào mũi sẽ tỉnh.
• Trị hậu sản chóng mặt: Tán bột lá ha chìa trộn với nước làm viên to bằng hạt đỗ, nhét vào trong lỗ mũi.
• Trị nám đen trên mặt: Lá ha chìa sấy khô, nghiền. Dùng thêm giấm gạo bôi vào, bôi 3 ngày liền từ sáng đến chiều tối rồi dùng nước sắc Tạo giác mà rửa, kiêng gió.

Bài thuốc bán hạ bạch truật thiên ma thang mang lại công dụng tuyệt vời: kiện tỳ, trừ thấp, hóa đờm, tức phong.

• Thành phần gồm: Khoảng 6g lá ha chìa chế, 8g bạch linh, thêm 8g bạch truật, 6g thiên ma, 6g quất hồng và 2g cam thảo.
• Chủ trị: Bài thuốc này chủ trị loại bỏ chứng đau đầu, chóng mặt, ngực đầy, nhiều đờm, râu lưỡi trắng nhợt, mạch huyền hiệu quả.

Những lưu ý khi sử dụng dược liệu bán hạ

Để đạt được hiệu quả cao cũng như an toàn trong suốt quá trình sử dụng, người dùng cần ghi nhớ những lưu ý sau:

Liều lượng và cách dùng

Mỗi lần sắc từ 5 – 10g hoặc có thể cho thuốc hoàn, tán. Dùng ngoài với lượng vừa đủ, tuy nhiên cũng có một số trường hợp cần dùng đến 60g. Ngoài ra tùy theo loại lá ha chìa chế mà sử dụng đối tượng cho phù hợp:

• Thanh bán hạ: Bớt táo cay chuyên hóa đờm nên thích hợp dùng cho người bệnh bị suy nhược đờm nhiều. Hoặc loại này có thể dùng cho trẻ em, thực tích đàm trệ, bệnh nhẹ.
• Pháp bán hạ: Chuyên táo thấp hòa vị, sử dụng rất tốt cho bệnh nhân bị tỳ hư thấp trệ, tỳ vị bất hòa.
• Trúc lịch lá ha chìa: Có tính ôn táo, phù hợp cho những người bị chứng nôn do vị nhiệt hoặc do phế nhiệt do đờm vàng dính hoặc người bị chứng hóa thấp kiện tỳ, tiêu thực chỉ tả. Nên sử dụng để trị chứng tỳ vị hư nhược thấp trở thực trệ.

Mức độ an toàn của dược liệu bán hạ

Phụ nữ có thai hoặc đang cho con nhỏ bú cần chú ý khi sử dụng bởi có thể gặp chứng táo nhiệt. Tốt nhất nếu muốn sử dụng cần tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ.

Bán hạ sẽ phản Ô đầu vì thế KHÔNG ĐƯỢC sử dụng chung. Những người âm hư, ho khan hay khạc ra máu cũng dễ bị kích ứng với thành phần trong lá ha chìa.

Để bán hạ bắc phát huy hết tác dụng cần phải đem ngâm nước nóng nửa ngày cho hết nhớt. Nếu không ngâm dược liệu sẽ còn độc, uống vào gây ra tình trạng cổ họng bị kích ứng gây ngứa. Trong các bài thuốc Đông y, các danh y thường kết hợp lá ha chìa cùng sinh khương vì sinh khương có thể chế được độc của dược liệu.

Cấp cứu trường hợp trúng độc bán hạ

Khi không may bị trúng độc lá ha chìa, ngoài việc áp dụng nguyên tắc cấp cứu nhiễm độc thuốc, có thể dùng 1 – 2% tannic acid rửa dạ dày, cho uống lòng trắng trứng gà hoặc giấm loãng hoặc nước chè đặc. Hoặc bạn có thể uống hỗn hợp gồm 30 – 60ml giấm loãng cùng ít nước gừng, uống từ từ.

Bán hạ bao nhiêu tiền, mua ở đâu đảm bảo?

Bán hạ là loại dược liệu góp mặt trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Vì thế vị thuốc này được bày bán rất nhiều trên thị trường. Hiện giá bán hạ dao động từ 350.000 – 480.000 vnđ/kg tùy theo chất lượng cũng như địa chỉ bán.

Trung tâm Nghiên cứu và Nuôi trồng Dược liệu Vietfarm là đơn vị bán buôn bán hạ chính hãng tại Việt Nam. Bán hạ Vietfarm được nuôi trồng, chăm sóc hữu cơ tại rừng dược liệu chuyên canh hơn 28ha tại Hòa Bình. Quá trình sản xuất dược liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế GACP – WHO.

Quy trình tách chiết, phơi sấy, đóng gói khép kín, được kiểm soát nghiêm ngặt bởi đội ngũ cán bộ Vietfarm. Đảm bảo DƯỢC LIỆU 100% DƯỢC TÍNH TỰ NHIÊN.

Hiện nay bán hạ Vietfarm phân phối khắp thị trường với mức giá niêm yết 235.000 vnđ/500g. Sản phẩm được đóng túi zip tiện lợi theo gói 500g hoặc 1kg tùy theo nhu cầu sử dụng của khách hàng.

Đặc biệt khi đặt mua bán hạ Vietfarm, người dùng sẽ được trực tiếp bác sĩ Vân Anh tư vấn về cách sử dụng để đạt hiệu quả nhất, phù hợp với thể trạng thể bệnh của mỗi người.

Trên đây là những thông tin hữu ích về bán hạ dược liệu. Bán hạ là loại thảo dược tốt nhưng có tính độc, vì vậy cần tuân thủ đúng theo hướng dẫn của bác sĩ trước khi sử dụng để đạt hiệu quả tốt nhất.