Tam thất nam

Ngày cập nhật: 09/04/2024 Biên tập viên: Nguyễn Quỳnh
3.3/5 - (3 bình chọn)

Tam thất nam được các thầy thuốc Đông y sử dụng để cầm máu, chữa sưng viêm, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, cảm cúm, đau nhức xương khớp,… Tuy nhiên không phải ai cũng biết cách chế biến vị thuốc này sao cho an toàn và hiệu quả. Dưới đây là một số thông tin về công dụng và các bài thuốc chữa bệnh tốt nhất từ cây tam thất nam.

Mô tả về dược liệu tam thất nam

Tam thất nam có tên khoa học là Stahlianthus thorelii Gagnep, thuộc họ gừng Zingiberaceae. Y học còn gọi loại cây này với những cái tên khác như: Cẩm địa la, tam thất gừng, khương tam thất, thiền liền tròn, ngải máu hoặc ngải năm ông. Cần phân biệt tam thất nam và tam thất bắc bởi công dụng của hai loại dược liệu này là khác nhau.

Hình ảnh cây tam thất nam ngoài tự nhiên
Hình ảnh cây tam thất nam ngoài tự nhiên

Dưới đây là một số thông tin về đặc điểm hình thái của cây tam thất nam:

  • Thân: Tam thất nam là loại cây thân thảo, mọc đứng, có chiều cao từ 10-20 cm.
  • Lá: Lá cây mọc từ gốc, mọc rời nhau, trung bình mỗi cây chỉ có từ 3-5 lá, lá có màu xanh lục, nâu hoặc nâu tím, phiến lá thuôn dài, chóp lá nhọn, cuống lá dài, mép lá lượn sóng, không có răng cưa.
  • Hoa: Hoa của cây tam thất nam là loại lưỡng tính, mọc ở gốc và tạo thành từng cụm. Hoa có màu trắng pha tím, họng vàng, mỗi cụm có chứa từ 4-5 hoa, cuống hoa dài từ 5-8cm.
  • Rễ: Rễ cây có dạng củ, khá cứng và nhẵn, bên ngoài củ màu trắng vàng, bên trong màu trắng ngà, phần thịt vần vỏ có vằn ngang màu đậm.
  • Quả: Cây tam thất nam không có quả.

Nguồn gốc và phân bố dược liệu

Tam thất nam có nguồn gốc xuất xứ tại Trung Quốc, đây cũng là đất nước có diện tích trồng dược liệu lớn nhất thế giới. Ở một số nước Đông Nam Á như Lào, Việt Nam cũng có tam thất nam nhưng chỉ rải rác ở một số khu vực. Riêng ở Việt Nam cây dược liệu được tìm thấy chủ yếu ở khu vực miền núi như Lào Cai, Hà Giang Tây Nguyên và Hòa Bình.

Cây dược liệu ưa bóng râm, khí hậu mát mẻ, nhiều nước đã giả lập môi trường với điều kiện nhiệt độ và độ ẩm để nuôi trồng tam thất nam.

Thu hái và bào chế dược liệu

Tam thất nam chỉ thu hái được phần rễ, không giống như tam thất bắc có thể dùng được cả hoa. Nhiều người bị lầm tưởng 2 loại hoa tam thất và đặt ra câu hỏi “hoa tam thất nam có tác dụng gì?”. Xin nhắc lại một lần nữa là hoa dược liệu không có giá trị sử dụng, khi thu hái dược liệu chỉ thu phần rễ và bào chế.

Tác dụng hoa tam thất nam gần như là không có, dược liệu chỉ thu hái phần rễ
Tác dụng hoa tam thất nam gần như là không có, dược liệu chỉ thu hái phần rễ

Thu hái dược liệu: Ở bất kỳ thời điểm nào trong năm, sau khi cây đã ra hoa, rễ phát triển thành củ là thu hái được.

Bào chế dược liệu: Sau khi thu hái rễ tam thất nam, rửa sạch, phơi khô hoặc sấy thăng hoa dược liệu, bảo quản nơi khô ráo, tránh ẩm ướt.

Tam thất nam có tốt không, dược liệu có những công dụng gì?

Dược liệu được cả Đông y và Tây y đánh giá cao, thành phần của dược liệu mang lại nhiều công dụng cho sức khỏe. Cùng tìm hiểu cụ thể những đánh giá của y học về thành phần và công dụng của dược liệu.

Tam thất nam tác dụng gì theo quan điểm Đông y?

Theo nhiều nghiên cứu, dược liệu có chứa nhiều thành phần có đặc tính sinh học cao, giúp cầm máu, làm giảm đau khớp, viêm khớp hiệu quả.

Theo Đông y cây dược liệu có vị cay nóng, hơi đắng, tính ấm có tác dụng chủ trị là cầm máu và loại bỏ độc tố cơ thể. Nhiều bài thuốc Đông y sử dụng dược liệu kết hợp với một số vị thuốc khác để điều trị chảy máu cam, băng huyết, điều hòa kinh nguyệt ở nữ giới. Ngoài ra dược liệu còn được sử dụng để chữa rắn độc cắn, đau nhức xương khớp ở người cao tuổi.

Tác dụng của Tam thất nam theo y học hiện đại

Y học hiện đại đã tìm thấy rất nhiều thành phần dưỡng chất tốt cho sức khỏe trong tam thất nam như Saponin triterpen, Cystein, Acid oleanolic, Prolin, một lượng nhỏ Lysin và Histidin.

Trong củ dược liệu có chứa nhiều dưỡng chất, dược chất
Trong củ dược liệu có chứa nhiều dưỡng chất, dược chất

Đây đều là những thành phần dược tính có vai trò quan trọng giúp cải thiện thể lực và hỗ trợ điều trị bệnh lý. Theo kết quả nghiên cứu thực nghiệm, tam thất nam phát huy tác dụng với những trường hợp sau:

  • Tốt cho phụ nữ sau khi sinh, Saponin Rg có trong tam thất nam giúp kích thích thần kinh, làm tăng hưng phấn, giảm căng thẳng, cải thiện tình trạng trầm cảm. Ngoài ra, dược liệu còn có tác dụng cầm máu, cải thiện tình trạng băng huyết.
  • Dược liệu giúp làm giảm lượng cholesterol trong máu, kích thích tuần hoàn máu, giúp cải thiện chức năng tim mạch. Theo kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy dược liệu góp phần kiểm soát tốt một số bệnh lý như xơ vữa động mạch, rối loạn nhịp tim.
  • Dùng dược liệu giúp cải thiện bệnh lý hô hấp như cảm cúm, viêm xoang do thay đổi thời tiết. Dưỡng chất có trong tam thất nam giúp cơ thể tăng cường sức đề kháng tự nhiên.
  • Tiêu độc mụn nhọt, đặc biệt là độc do bị rắn cắn.
  • Bên cạnh đó, dược liệu còn được sử dụng để cầm máu, điều hòa kinh nguyệt. Trong một số đề tài nghiên cứu khác dược liệu còn có tác dụng với những người bị phong tê thấp, đau nhức xương khớp.

Một số cách dùng tam thất nam mang lại hiệu quả tốt nhất

Những cách sử dụng dược liệu mang lại hiệu quả cao nhất là dùng tam thất nam ngâm rượu, hoặc tam thất nam ngâm mật ong. Người dùng có thể áp dụng để chế biến và bảo quản dược liệu được lâu hơn, tiện dụng hơn cho mỗi lần sử dụng. Tuy nhiên, cách dùng dược liệu còn phụ thuộc vào tình trạng bệnh lý, mọi người nên tham khảo ý kiến chuyên môn.

Cách ngâm rượu tam thất nam:

  • Chuẩn bị: Dược liệu (loại thái lát mỏng, đã phơi khô), rượu trắng, bình thủy tinh.
  • Thực hiện: Cho dược liệu vào bình sau đó đổ rượu ngập dược liệu, đậy kín nắp, bảo quản nơi khô ráo, sau 1 tháng là có thể sử dụng được.

Cách ngâm dược liệu với mật ong: 

  • Chuẩn bị: Dược liệu tươi chọn củ to, mật ong rừng, bình thủy tinh.
  • Thực hiện: Rửa sạch dược liệu, cạo bỏ vỏ, thái thành từng lát mỏng sau đó cho vào bình thủy. Đổ mật ong ngập dược liệu, đậy kín nắp bảo quản nơi khô ráo trong khoảng 1 – 2 tháng là dùng được.

Tam thất nam ngâm rượu hoặc mật ong có thể bảo được tối đa 2 năm, tuy nhiên lời khuyên từ chuyên gia người dùng chỉ nên ngâm vừa đủ dùng trong 6 tháng trở lại.

Một số bài thuốc Đông y sử dụng tam thất nam

Rất nhiều bài thuốc Đông y đã sử dụng dược liệu và mang lại hiệu quả tích cực trong điều trị. Tiêu biểu một số bài thuốc như:

Bài thuốc chữa phong tê thấp, đau xương khớp: 

  • Chuẩn bị: Bột dược liệu, bột hồng sâm Hàn Quốc.
  • Thực hiện: Mỗi lần sử dụng 2 gam bột tam thất, 2 gam bột hồng sâm cho vào cốc nước ấm, khuấy đều, uống khi còn nóng. Ngày thực hiện 2 lần, mỗi lần cách nhau khoảng 12 tiếng.
Bột tam thất nam được sử dụng trong nhiều bài thuốc
Bột tam thất nam được sử dụng trong nhiều bài thuốc

Bài thuốc bồi bổ sức khỏe cho phụ nữ sau sinh:

  • Chuẩn bị: Củ dược liệu có thể dùng loại khô hoặc tươi đều được.
  • Thực hiện: Củ tươi thái lát mỏng đun với 500ml nước đến khi còn lại một nửa, chắt ra cốc uống khi còn nóng.

Ngoài ra có thể dùng tam thất nam hầm cùng với gà ác, chim câu để tăng thêm dưỡng chất. Mỗi tuần phụ nữ sau sinh nên uống dược liệu 2 – 3 lần.

Bài thuốc chữa cao huyết áp:

  • Chuẩn bị: Dược liệu và củ gấu.
  • Thực hiện: Cho nguyên liệu vào nồi sắc cùng với 500ml nước trong 30 phút dưới lửa nhỏ liu riu. Chắt lấy nước còn lại chia làm 3 lần uống trong ngày.

Bài thuốc chữa băng huyết, nôn ra máu: 

  • Chuẩn bị: Gà ác 1 con, bột dược liệu.
  • Thực hiện: Làm sạch gà ác, sát muối gừng để khử tanh sau đó nhồi bột dược liệu vào trong bụng gà. Cho gà vào nồi hấp cách thủy 30 phút, ăn ngay khi còn nóng.

Bài thuốc cầm máu từ dược liệu

  • Chuẩn bị: Bột tam thất nam.
  • Thực hiện: Đắp trực tiếp bột dược liệu lên vết thương, dùng gạc vải băng bó lại. Dược liệu không chỉ có tác dụng cầm máu mà còn giúp miệng vết thương se lại, nhanh chóng phục hồi.

Bài thuốc chữa cơ thể bị suy nhược:

  • Chuẩn bị: Dược liệu, sâm bổ chính, hương phụ và kê huyết đằng.
  • Thực hiện: Tán bột toàn bộ nguyên liệu đã chuẩn bị, mỗi ngày pha 20g với nước ấm uống.

Bài thuốc chữa bệnh viêm gan:

  • Chuẩn bị: Nhân trần, hoàng bá, mạch môn, bồ công anh, dược liệu…
  • Thực hiện: Cho toàn bộ nguyên liệu vào ấm sắc cùng với 1 lít nước đến khi còn lại ⅓ tương đương khoảng 1 cốc. Chắt lấy nước uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang, uống liên tục trong vòng 1 tháng sẽ thấy nhiều chuyển biến tích cực.

Bài thuốc chữa viêm đường tiết niệu, tiểu ra máu:

  • Chuẩn bị: Cây nhọ nồi, dược liệu, lá tre, kim ngân, cam thảo đất và một số vị thuốc khác.
  • Thực hiện: Mỗi ngày sắc 1 thang thuốc với 1,5l nước, uống trong ngày.

Bài thuốc chữa bệnh mạch vành: 

  • Chuẩn bị: Dược liệu, đan sâm.
  • Thực hiện: Mỗi ngày dùng 20g dược liệu sắc lấy nước cốt sau đó nấu cháo ăn. Người bệnh nên duy trì liên tục trong vòng 1 – 3 tháng sẽ thấy tình trạng được cải thiện rõ rệt.

Một số lưu ý khi sử dụng tam thất nam chữa bệnh

Dược liệu được đánh giá cao về thành phần dưỡng chất và công dụng với sức khỏe. Tuy nhiên tam thất nam uống có tốt không còn phụ thuộc vào đối tượng và cách dùng, không phải ai cũng phù hợp để sử dụng dược liệu này.

Người đang bị tiêu chảy tuyệt đối không được sử dụng dược liệu
Người đang bị tiêu chảy tuyệt đối không được sử dụng dược liệu

Theo khuyến cáo từ giới chuyên môn, một số đối tượng sau đây không nên sử dụng dược liệu:

  • Phụ nữ đang trong giai đoạn mang thai, người đang nuôi con bằng sữa mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
  • Không sử dụng dược liệu cho người gặp các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón, cơ địa nóng.
  • Tuyệt đối không dùng tam thất nam cho trẻ em dưới 12 tuổi.

Ngoài ra trong quá trình sử dụng dược liệu mọi người cần tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc liều lượng để đảm bảo an toàn. Kiên trì uống từ 1 – 3 tháng để dược liệu phát huy được công dụng.

Củ tam thất nam giá bao nhiêu và mua ở đâu tốt nhất?

Tam thất là dược liệu khá phổ biến tại Việt Nam, người dùng có thể dễ dàng tìm mua ở các trung tâm phân phối dược liệu. Tuy nhiên, mọi người nên tìm hiểu kỹ đơn vị cung cấp cũng như nguồn gốc sản phẩm để đảm bảo mua được dược liệu tốt. Nhiều đơn vị kinh doanh cung cấp hàng kém chất lượng với mức giá trên trời để chuộc lợi nên người dùng cần lưu ý.

Nếu chưa biết chọn mua tam thất nam ở đâu mọi người có thể tham khảo sản phẩm của Trung tâm Nghiên cứu và Nuôi trồng dược liệu Vietfarm. Đây là đơn vị uy tín hàng đầu tại Việt Nam cung cấp tam thất nam và các dược liệu quý khác. Sản phẩm của Vietfarm được nuôi trồng ở vùng chuyên canh dược liệu tại Hòa Bình, Hà Giang, Lào Cai đạt chuẩn GACP – WHO từ khâu chọn giống đến thu hoạch.

Giá bán tam thất nam của Vietfarm cạnh tranh với nhiều đơn vị cung cấp dược liệu khác, 500g dược liệu có giá khoảng 125.000 vnđ.

Như vậy bài viết đã tổng hợp những thông tin cơ bản về vị thuốc tam thất nam. Tuy là một dược liệu quý nhưng không vì thế mà sử dụng bừa bãi, mọi người cần lưu ý sử dụng cho đúng đối tượng và đúng liều lượng. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến chuyên môn để đảm bảo an toàn và tận dụng được những công dụng của tam thất nam.

TTUT, BSCKII Nguyễn Thị Nhuần

Chức vụ: Cố vấn chuyên môn

Học hàm/ học vị: BS.CKII

Nơi công tác: Bệnh viện YHCT Trung Ương

Đăng ký tư vấn với chuyên gia