Cây chè vằng

Cây chè vằng được biết đến là nguyên liệu pha trà, tạo nên thức uống tươi mát, hương vị hấp dẫn. Tuy nhiên do chứa rất nhiều thành phần hoạt chất quý nên đây cũng là dược liệu dùng trong các mẹo dân gian, bài thuốc Đông y chữa bệnh về huyết áp, gan, tiểu đường, mất ngủ,… Trong bài viết này, bạn đọc hãy cùng tìm hiểu đặc điểm nhận biết, phân loại, công dụng cũng như cách dùng loại cây này để mang đến lợi ích tốt nhất cho sức khỏe.

Một số thông tin cần biết về cây chè vằng

Cây chè vằng thường được người dân Việt sử dụng làm nước uống với hương vị đặc trưng, hơi đắng, ngọt và mát. Tuy nhiên, thực tế không phải ai cũng biết đến loại cây này bởi nó chỉ mọc ở một số khu vực nhất định. Nhiều người còn thường bị nhầm lẫn cây chè vằng với một số loại cây khác.

Cây chè vằng có tên gọi khác là chè cước man, mỏ sẻ, cẩm vân, mỏ quạ, dây vắng, lài ba gân, cẩm văn,…. Tên trong khoa học của nó là Jasminum Subtriplinerve, thuộc nhóm thực vật có hoa họ Oliu – Oleaceae.

Đặc điểm nhận biết của cây chè vằng

Có không ít người băn khoăn cây chè vằng là loại cây gì, có đặc điểm ra sao vì chúng có đặc điểm rất tương đồng với nhiều loại cây khác nên dễ nhầm lẫn. Cây chè vằng thường mọc hoang, tập trung thành bụi nhỏ ở vùng núi.

Loại cây này có thân mảnh, đường kính thân cây không quá 6cm, tuy nhiên chúng có thể vươn dài đến hàng chục mét. Thân khá cứng, chia thành nhiều đốt, đồng thời phần vỏ nhẵn, màu xanh lục sẫm, có nhiều cành nhỏ, khẳng khiu.

Cây chè vằng có lá mọc đối xứng nhau, càng mọc lên cao lá càng nhỏ và có hình bầu dục, đầu lá thuôn dài, nhọn như hình lưỡi mác và không có lông tơ. Lá cây có 3 gân sọc nổi rõ ở mặt lá trên và 2 gân còn lại uốn cong theo méo là về 2 bên. Hoa của cây chè vằng nhỏ màu trắng phấn, thường mọc ở đầu cành, mỗi hoa có 10 cánh. Quả nhỏ có hình cầu, kích cỡ tương đương với hạt ngô (đường kính khoảng 7 – 8mm), quả mọng có chứa hạt bên trong, khi chín có màu vàng.

Cây chè vằng có mấy loại, cách phân biệt với cây lá ngón

Cho đến thời điểm hiện tại, người dân đã phát hiện được 3 loại cây được phân chia theo đặc điểm của lá cây gồm:

• Cây chè vằng sẻ: Hay còn gọi là vằng lá nhỏ, đây là loại tốt nhất chứa hàm lượng dược tính cao nhất. Lá cây nhỏ và mỏng, khi khô vẫn giữ nguyên màu xanh nhạt, có mùi thơm, khi nấu nước có màu xanh nhạt.
• Cây chè vằng trâu: Còn gọi là vằng lá to, có thể dùng được, tuy nhiên hàm lượng dưỡng chất thấp hơn nhiều so với vằng sẻ, không được ưu tiên dùng trong chữa bệnh. Cây có lá to hơn nhiều vằng sẻ, thân cây to, lá khi phơi khô có màu nâu, nước đun màu nâu sẫm và không có mùi thơm.
• Cây chè vằng núi: Thường mọc ở vách núi cao, nơi có địa hình hiểm trở. Mặc dù rất giống cây vằng sẻ nhưng không có tác dụng làm thuốc chữa bệnh, rất ít được sử dụng.

Bên cạnh đó, trong thiên nhiên có một loại cây rất giống với cây chè vằng nhưng cực độc, ăn phải có thể gây ngộ độc chết người, đó là cây lá ngón (Gelsemium Elegans Benth). Nếu chặt bỏ cây khỏi gốc và bỏ hết lá thì 2 loại này rất giống nhau.

Để phân biệt với lá ngón cần phải là người có kinh nghiệm và hiểu biết rõ về hai loại cây này. Theo kinh nghiệm dân gian thì có thể phân biệt 2 loại cây bằng đặc điểm của lá, hoa và quả.

• Lá chè vằng có 3 gân dọc rất đặc trưng, nổi rõ rệt trên bề mặt còn cây lá ngón không có.
• Hoa vằng có màu trắng, 10 cánh trong khi hoa lá ngón màu vàng, mọc tụ lại thành chùm, phân từ 2 – 3 nhánh.
• Quả vằng hình cầu nhỏ, chín có màu vàng, bên trong có 1 hạt nhưng quả cây ngón hình trụ, quả tự mở khi chín, bên trong có tới 40 hạt, có diềm mỏng và phát tán theo chiều gió.

Khi thu hoạch để sử dụng, bạn phải hết sức cẩn thận để tránh nhầm lẫn giữa hai loại cây này.

Cây chè vằng mọc ở đâu tại nước ta?

Cây vằng là một loại cây bụi mọc hoang nhiều ở vùng trung du và miền núi, rải rác khắp nơi nhưng được tìm thấy nhiều nhất ở khu vực miền Trung, đặc biệt là ở Nghệ An và Hà Tĩnh.

Loại cây này có sức sinh trưởng mạnh mẽ, có thể sống ở nhiều điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng khác nhau, thường thấy ở bìa rừng, đồi trọc, cạnh các cây to trong rừng và xanh tốt quanh năm.

Một số khu vực có sản lượng chè vằng lớn nhất nước ta gồm Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hoá, Hoà Bình,… đặc biệt là núi Mồng Gà thuộc dãy Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh).

Hiện nay, chè vằng là một sản phẩm có giá trị kinh tế, nếu trước đây người dân bản địa thu hoạch cây trong tự nhiên thì hiện nay, số lượng cây vằng đang giảm sút, không đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng.

Do đó, tại một số địa phương người dân đã chủ động nuôi trồng cây bằng cách gieo hạt hoặc trồng cây con. Kỹ thuật trồng cây chè vằng không quá khó, loại cây này có khả năng sinh tồn rất tốt, cây và rễ phát triển mạnh chỉ sau 3 tháng. Sau đó, cây có thể tự thích nghi mà không cần chăm sóc đặc biệt.

Thu hoạch và cách chế biến cây chè vằng

Cây có thể thu hái quanh năm, người dân thu hái thân cành và lá quanh năm, chọn những cây đã trưởng thành, lá cây không bị sâu. Sau khi thu hoạch, có thể dùng lá chè tươi, lá khô hoặc bào chế thành các chế phẩm như cao chè vằng, viên nén.

• Dược liệu tươi: Thu hoạch thân cành và lá, rửa sạch sẽ, chặt thành từng đoạn nhỏ và dùng để nấu nước uống.
• Dược liệu khô: Cây tươi vừa thu hoạch về, rửa sạch và chặt thành từng đoạn nhỏ, sau đó đem phơi, sấy khô hoặc sao vàng trên bếp để dùng dần. Cách sử dụng phổ biến nhất là pha trà hoặc sắc thuốc.
• Cao chè vằng: Dùng lá tươi, đun trong 3 ngày 3 đêm cho đến khi cô đặc thành dạng cao, bảo quản và sử dụng dần.
• Viên nén: Bào chế từ thân cành và lá bằng công nghệ hiện đại.

Nghiên cứu về tác dụng của cây chè vằng với sức khỏe con người

Theo Đông Y, dược liệu chè vằng có tính mát, vị hơi đắng, hậu ngọt. Cây thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, đào thải độc tố, mát gan, kháng sinh, chống viêm, chữa mất ngủ, lợi tiểu, đặc biệt tốt cho phụ nữ sau sinh, tăng tiết sữa, giảm mỡ thừa, đẹp da,…

Theo Y học hiện đại thì trong cây chè vằng có chứa các thành phần gồm nhựa cây, alcaloid, flavonoid, glycozit cùng một số thành phần khác có tác dụng tích cực với sức khỏe con người.

• Alcaloid: Tác dụng hạ huyết áp, kháng khuẩn, diệt khuẩn, diệt ký sinh trùng, tăng cường chức năng của hệ thần kinh trung ương và đặc biệt phòng chống, hỗ trợ bệnh ung thư.
• Flavonoid: Chống oxy hóa, ngăn ngừa và chống độc tố, bảo vệ lá gan, lợi tiểu.
• Glycozit: Kích thích ăn ngon, cải thiện chức năng hệ tiêu hoá.

Vậy với những thành phần này thì cây chè vằng có tác dụng gì trong chữa bệnh, phù hợp với đối tượng nào? Dưới đây Vietfarm sẽ gửi đến bạn đọc những công dụng cây chè vằng và các bài thuốc dân gian hiệu quả nhất.

Những bài thuốc dân gian ứng dụng tác dụng cây chè vằng

Từ khi phát hiện ra, người dân bản địa đã ưa chuộng sử dụng cây chè vằng để làm nước uống thanh nhiệt mỗi ngày. Dần dần, những kinh nghiệm dân gian và cả các công trình nghiên cứu đã minh chứng rằng, đây còn là vị thuốc dân gian hữu ích với nhiều đối tượng khác nhau.

Nước cây chè vằng giúp thanh nhiệt, giải độc, chữa mất ngủ, chán ăn

Nước lá chè vằng được đun nấu từ cây chè vằng tươi hoặc dược liệu khô rất tốt cho cơ thể, thậm chí người dân Trung Bộ còn uống thay nước lọc mỗi ngày giống như cách mà người miền Bắc uống nước lá vối, nước chè xanh.

Vậy cây chè vằng uống có tác dụng gì cho sức khỏe? Nước lá vằng có vị đắng nhưng tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, giải độc gan, đào thải độc tố tích tụ trong cơ thể. Thậm chí nhiều người uống nhiều còn bị “nghiền” vị đắng của nước chè, trở thành thói quen không thể thiếu mỗi ngày.

Nhờ thành phần Glycozit tạo nên hương vị đắng của nước vằng mà có tác dụng kích thích vị giác, giúp ăn ngon miệng, chữa đầy bụng khó tiêu. Ngoài ra, dùng nước này còn chữa mất ngủ kinh niên, cải thiện chất lượng giấc ngủ, ngủ sâu giấc hơn.

Để có tác dụng tốt nhất, bạn nên sử dụng dược liệu mỗi ngày bằng cách đun nước từ lá tươi hoặc pha trà từ lá khô đều được. Lưu ý chỉ pha nước chè dùng trong ngày, không để qua đêm dễ bị ôi thiu, có thể dẫn đến đau bụng, ngộ độc.

Chè vằng tốt cho người cao huyết áp, xơ vữa động mạch, tiểu đường

Thành phần chứa chất oxy hóa trong cây chè vằng có tác dụng hạ huyết áp, ổn định huyết áp, làm giảm áp lực máu lên thành mạch, nhờ đó phòng ngừa xơ vữa động mạch.

Ngoài ra nhiều nghiên cứu cho thấy, thảo dược còn có tác dụng điều chỉnh lượng đường trong máu, đưa chỉ số đường huyết về ngưỡng an toàn.

Mỗi ngày, chỉ cần uống nước chè vằng có tác dụng chữa bệnh và phòng ngừa bệnh rất hiệu quả.

Cây chè vằng chữa bệnh gì về gan?

Thảo dược có tính mát, thanh nhiệt, tiêu viêm, tiêu huyết, giải độc rất hiệu quả. Nhờ đó, nhiều người dùng cây thuốc này để thanh nhiệt, giải độc gan, đào thải độc tố tích tụ trong gan, mát gan, chữa gan nhiễm mỡ, tăng cường chức năng gan,…

Cách làm rất đơn giản, bạn chỉ cần uống nước chè vằng trong ít nhất 1 tháng sẽ thấy những biến chuyển tích cực rõ rệt. Đặc biệt thấy rõ tác dụng giảm mụn nhọt, hết nóng trong do chức năng gan suy giảm.

Bên cạnh đó, dân gian còn dùng cây thuốc này để chữa bệnh đau gan, viêm gan có triệu chứng vàng da bằng bài thuốc sau:

• Dùng 20g chè vằng và 20g ngấy hương, rửa sạch và chặt thành từng đoạn.
• Đun 200ml với 2 cây thuốc với lửa vừa, cô cạn lại còn 50ml là dùng được.

Uống mỗi ngày một thang thuốc, uống hết trong 1 lần, kiên trì sử dụng trong nhiều ngày để có hiệu quả tốt nhất.

Chè vằng là thảo dược phòng chống bệnh ung thư

Thật bất ngờ khi các nhà khoa học đã nghiên cứu và phát hiện ra tác dụng phòng ngừa u nhú, ung thư của cây chè vằng. Hoạt chất Flavonoid có tác dụng chống oxy hóa, đào thải chất độc, đồng thời bảo vệ cơ thể khỏi độc tố xâm nhập, giúp phòng ngừa tế bào ung thư hiệu quả.

Để có cơ thể khoẻ mạnh, phòng ngừa các bệnh ung thư thì bạn có thể dùng nước chè vằng khô để thay nước lọc mỗi ngày. Lưu ý, nước chè vằng chỉ có tác dụng phòng ngừa và bảo vệ cơ thể, không có tác dụng chữa bệnh ung thư.

Cách dùng lá vằng chữa bệnh răng miệng

Người dân bản địa sử dụng lá chè vằng để khử khuẩn, chữa đau răng, viêm lợi, viêm chân răng, sát khuẩn giúp hơi thở thơm tho và trắng răng.

Cách làm:

• Hái vài lá tươi, rửa sạch hoặc ngâm với nước muối loãng.
• Nhai nát lá và ngậm trong miệng trong khoảng 20 phút rồi nhả bã, súc miệng lại bằng nước sạch.

Đắp thuốc cây chè vằng chữa mụn trứng cá, rắn cắn, vết thương

Với đặc tính sát trùng, sát khuẩn, giải độc, cầm máu, cây chè vằng là thảo dược được người dân ưa chuộng để sử dụng khi có các tổn thương trên da như mụn nhọt, ngã, rắn cắn,…

• Để trị mụn trứng cá cứng đầu trên da mặt, dùng rễ cây chè vằng ngâm nước, sau đó mài với dấm thanh, đắp trực tiếp lên da.
• Để làm lành nhanh vết thương hở, vết rắn cắn có dấu hiệu sưng mủ nhiễm trùng, hái vài lá chè vằng, đun sôi cùng nước rồi chắt lấy nước, dùng để rửa vết thương.
• Người bị đứt tay, ngã trầy xước, bị côn trùng đốt dùng nước lá rửa để sát trùng, sát khuẩn, kích thích làm lành vết thương, kéo da non nhanh chóng.

Những tác dụng của chè vằng với phụ nữ sau sinh

Phụ nữ sau sinh có thể gặp rất nhiều vấn đề như tắc tia sữa, thừa cân béo phì, hậu sản, rối loạn kinh nguyệt,…
Từ lâu, cây chè vằng đã nổi tiếng với công dụng tăng tiết sữa cho phụ nữ sau sinh, thậm chí nhiều địa phương còn gọi cây là cây tiết sữa.

• Phục hồi sau sinh: Alcaloid và Flavonoid kháng viêm, chống vi khuẩn xâm nhập, tránh viêm nhiễm ở phụ khoa, kích thích tử cung co bóp đẩy huyết ra ngoài, tránh hậu sản, kích thích làm lành nhanh vết mổ.
• Cây chè vằng lợi sữa cho mẹ mới sinh: Tăng tiết sữa, gọi sữa về nhiều, nhanh và đều, mát sữa và lợi sữa tốt cho con bú, chữa tắc sữa, mất sữa.
• Chữa áp xe vú ở phụ nữ: Dùng cây vằng tươi rửa sạch, giã nát trộn với cồn 50 độ, đắp lên bầu ngực ngày 3 lần, dùng trong 1 tuần sẽ thuyên giảm dần.

Chè vằng chữa rối loạn kinh nguyệt hiệu quả

Phụ nữ bị rối loạn kinh nguyệt, đau bụng khi đến chu kỳ, chậm kinh, kinh nguyệt có dấu hiệu bất thường, khí hư ra nhiều, bế kinh, phụ nữ tiền mãn kinh hoặc thiếu nữ tuổi dậy thì có thể dùng cao chè vằng hoặc nước chè vằng.

Cách dùng như sau:

• Uống cao chè vằng: Dùng 1kg cành lá chè vằng, phơi khô rồi đun cùng 3 lít nước liên tục trong 4 tiếng, chắt lấy 2 lít sau đó tiếp tục nấu thêm 2 tiếng. Trộn 2 lần nước, đun tiếp cho đến khi cô đặc lại thành cao chè vằng. Mỗi lần lấy từ 1 – 2g cao pha nước ấm và uống đều đặn mỗi ngày.
• Uống nước thuốc chè vằng: Dùng 20g dược liệu khô, 16g hy thiêm khô, 16g ích mẫu và 8g ngải cứu khô. Tất cả rửa sạch, sắc với 400ml nước cho đến khi còn 100ml thì uống hết trong ngày.

Phụ nữ uống nước chè vằng có giảm cân không?

Nước chè vằng tạo cảm giác no bụng, đồng thời thúc đẩy quá trình trao đổi chất và đốt cháy mỡ thừa cơ thể, tiêu huỷ mỡ dư thừa, tiêu hoá thức ăn. Các hoạt chất trong dược liệu có tác dụng thúc đẩy chuyển hóa lượng mỡ dư thừa thành năng lượng, đây chính là lý do chè vằng là thức uống giảm cân lý tưởng, đặc biệt là phụ nữ sau sinh.

Cách làm rất đơn giản, bạn chỉ cần uống một cốc nước chè vằng nóng đều đặn mỗi ngày, kết hợp với chế độ ăn uống và dinh dưỡng khoa học thì sẽ có vóc dáng chữ S như mong muốn.

Tác dụng chữa bệnh của cây chè vằng với người cao tuổi

Chè vằng là một thức uống lành mạnh, không chỉ tốt cho người trẻ tuổi mà đây còn là thói quen mỗi ngày của nhiều người cao tuổi.

Uống trà vằng mỗi ngày sẽ giúp nâng cao sức khỏe, tăng cường sức đề kháng, tăng chức năng tuần hoàn máu, chữa bệnh tim mạch, điều hoà huyết áp, chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh, giúp ăn ngon, ngủ sâu giấc, sống khỏe.

Những lưu ý cần biết trước khi sử dụng cây chè vằng

Nhiều người thắc mắc cây chè vằng có tác hại gì không và uống nhiều có tốt không? Về sự an toàn của dược liệu, bạn hoàn toàn có thể an tâm bởi người dân miền Trung xem đây là một loại nước uống hàng ngày, vừa giải khát vừa tốt cho sức khỏe.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo nếu sử dụng không đúng có thể gây hại cho cơ thể, trước khi sử dụng bạn cần chú ý những điều sau:

• Nên uống khi còn ấm nóng sẽ tốt hơn khi uống nguội, nên bảo quản trong bình giữ nhiệt, ấm sành giữ nhiệt, không để nước chè qua đêm.
• Nước chè vằng thanh nhiệt, giải khát rất tốt cho cơ thể, khi uống cũng không gây nôn nao, cồn cào, khó chịu như uống trà xanh nhưng tuyệt đối không lạm dụng. Mỗi ngày chỉ nên uống không quá 20 – 30g chè vằng khô hoặc 10g cao chè vằng.
• Phụ nữ có thai uống chè vằng có thể gây kích thích co bóp tử cung, dẫn đến dọa sảy, sinh non, sảy thai.
• Các đối tượng không nên sử dụng gồm trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, người bị huyết áp thấp, người bị dị ứng với thảo mộc, dị ứng với bất cứ thành phần nào của cây chè vằng, người có thể hàn lạnh nên hạn chế dùng.
• Đặc biệt, chè vằng rất giống lá ngón, hết sức chú ý khi thu hái nếu không có thể gây tử vong chết người.

Mua cây chè vằng ở đâu, giá bán bao nhiêu?

Cây chè vằng mọc hoang hoặc được nuôi trồng, ngày nay, đây là dược liệu được phân phối để làm thức uống hoặc dùng trong các bài thuốc chữa bệnh.

Bạn có thể tìm mua cây con tại những đại lý bán giống cây chè vằng để sử dụng lâu dài. Tuy nhiên, đây là dược liệu quý nhưng không quá đắt đỏ, để tiện lợi nhiều người chọn mua các sản phẩm sấy khô bán sẵn trên thị trường.

Hiện nay, giá chè vằng khô trên thị trường đang dao động trong khoảng 100.000 – 200.000 VNĐ/kg tuỳ loại cây vằng. Dĩ nhiên chè vằng sẻ sẽ có giá đắt hơn chè vằng trâu và chè núi.

Bên cạnh đó, hiện nay trên thị trường xuất hiện nhiều cơ sở bán dược liệu kém chất lượng, thường xuyên trộn lẫn các loại cây cỏ không có giá trị vào dược liệu để trục lợi. Do đó, khi mua dược liệu để sử dụng bạn phải hết sức cẩn thận.

Để mua dược liệu chè vằng khô loại tốt nhất, chất lượng và an toàn nhất, bạn hãy liên hệ với trung tâm nghiên cứu phát triển và nuôi trồng dược liệu Vietfarm.

Đến thời điểm thu hoạch, đội ngũ chuyên gia của Vietfarm sẽ xuất phát vào núi Hồng Lĩnh – Hà Tĩnh, trực tiếp tìm cây chè vằng sẻ, chọn những cá thể chất lượng nhất để thu hái.

Tiếp đó, cây thuốc được chuyển về nhà máy sản xuất khép kín, sấy khô và bào chế theo quy trình công nghệ hiện đại, đóng túi 1kg và 0.5kg đạt chuẩn CO – CQ. Mọi sản phẩm tại Vietfarm đều được cam kết có chất lượng tốt nhất, là dược liệu loại I, không ẩm mốc, không chất bảo quản. Giá cây chè vằng tại trung tâm Vietfarm được niêm yết 85.000 VNĐ/0.5kg sấy khô.

Cây chè vằng, không chỉ là một thức uống thân thuộc của người Việt mà còn là vị thuốc quý chữa bệnh và bảo vệ sức khoẻ. Trên đây là những thông tin về dược liệu mà bạn có thể tham khảo, nếu có nhu cầu tư vấn thêm bạn có thể liên hệ với Vietfarm, chúng tôi sẽ hỗ trợ tư vấn tận tình nhất.