Cây bồng bông

Cây bồng bông (hải kim sa) là một trong những vị thuốc quý dân tộc, được sử dụng rất phổ biến trong các bài thuốc Đông y chữa bệnh, đặc biệt là các bệnh thận, tiết niệu. Vậy cây bòng bong là cây gì, trị bệnh gì, giá bao nhiêu và cách sử dụng như thế nào cho đúng và hiệu quả nhất? Mời bạn đọc tìm hiểu từ những chia sẻ của BS.TS Nguyễn Thị Vân Anh – Viện trưởng Viện nghiên cứu và phát triển Y dược học Cổ Truyền Dân Tộc trong bài viết dưới đây.

Cây bòng bong là gì? Thông tin về cây thuốc

Với nhiều người, cây bồng bông là một loại cây cảnh đẹp mắt trong vườn nhà, ít ai biết rằng, đây cũng là một vị thuốc quý có nhiều công dụng chữa bệnh liên quan đến thận và tiết niệu.

Đừng bỏ qua vị thuốc quý này, dưới đây là đặc điểm thực vật và các thông tin về cây thuốc bạn nên biết.

Thông tin chung về cây thuốc

Mỗi một địa phương khác, vùng miền khác nhau sẽ có những cách gọi khác nhau cho loại cây này.

• Tên dược liệu: Cây bồng bông
• Tên gọi khác: Cây bòng bong, Bồng bồng, Hải kim sa, Thòng bong, Dương vong, Thạch vĩ dây, Bòng bong dẻo, Dương vĩ,…
• Tên y dược: Spora Lygodii
• Tên khoa học: Lygodium Flexuosum
• Thuộc họ: Thòng bong – Schizaeaceae

Đặc điểm thực vật cây bồng bông

Cây bòng bong là một loại cây dây leo mọc hoang ở các bụi rậm hay bờ rào và có những đặc điểm nhận biết sau:

• Là thực vật dây leo thân rất dài, thân rễ mọc bò bám vào các chủ thể khác, xanh tốt quanh năm.
• Lá bòng bong dài khoảng 16 – 30cm, nhưng mỏng, mặt nhẵn, xẻ lông chim 2 – 3 lần, thường mọc thành cặp với nhau thành lá chét. Cuống chính dày khoảng 2,4mm.
• Trên mỗi mép lá chét con mang nhiều túi bào tử gọi là ổ tử lang. Bào tử kích thước nhỏ, có hình tròn, màu vàng nhạt hoặc vàng nâu.

Cây bòng bong sinh sống ở đâu?

Là một loại cây mọc hoang, thường mọc leo bám vào những cây to hay hàng rào, bờ bụi,… cây bồng bông được phát hiện ở nhiều địa phương. Nhiều nhất là khu vực phía Bắc nước ta như Lào Cai, Vĩnh Phúc, Hà Giang,…

Loại cây này ưa ẩm, thường xuất hiện ở khu vực đất ẩm, dưới tán của cây to, nơi ít có ánh sáng mặt trời chiếu tới.

Bộ phận sử dụng làm thuốc và quy trình bào chế

Để sử dụng làm thuốc, người dân thường lấy toàn bộ cây bao gồm rễ, phần dây leo và cả lá bòng bong.

Trong Đông y sử dụng bào tử phơi khô, thường mọc ở trên mép lá, được gọi là vị thuốc hải kim sa.

Lý giải về tên gọi này, BS.TS Nguyễn Thị Vân Anh chia sẻ: “Đông y gọi là hải kim sa, bởi các bào tử trên cây nhiều như biển (tức hải), và có sắc vàng lóng lánh như cát vàng (tức kim sa)”.

Cây có thể thu hoạch quanh năm, được bào chế rất đơn giản:

• Sau khi hái cây thuốc, rửa sạch sẽ bụi đất bám trên cây.
• Có thể dùng trực tiếp cây thuốc tươi hoặc phơi sấy cho đến khi khô hoàn toàn và bảo quản trong túi kín.

Nếu muốn bào chế vị thuốc hải kim sa thì làm như sau:

• Vào tiết lập thu, khi các bào tử đã chín, thu hoạch dây leo vào lúc sáng sớm ngày nắng, vào thời điểm sương chưa khô.
• Phơi khô ở nơi tránh gió.
• Dùng tay chà xát và vò lá cây bồng bông, cho các bào tử khô rơi rụng xuống, sau đó sàng lọc bỏ đi phần thân dây, thu được bào tử khô hải kim sa.

Cây bòng bong có tác dụng gì trong chữa bệnh?

Từ xa xưa, ông cha ta đã xếp cây bồng bông vào các loại thảo dược dân gian quý, được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh khác nhau. Dưới đây BS.TS Nguyễn Thị Vân Anh sẽ chia sẻ về các công dụng tuyệt vời của cây bồng bông.

Theo các ghi chép Đông Y, bồng bông dược liệu có vị ngọt, tính hàn, quy vào 2 kinh là bàng quang và tiểu trường.

Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, thông lâm, lợi thấp, tả thấp nhiệt ở bàng quang, tiểu trường.

Nhờ đó, trong Đông y, vị thuốc này được sử dụng để điều trị các bệnh sau:

• Chữa viêm thận, phù thũng, phù nề.
• Chữa sỏi thận, sỏi bàng quang, sỏi mật, sỏi niệu đạo.
• Chữa các chứng tả thấp nhiệt gây viêm bàng quang, viêm đường tiết niệu.
• Chữa các chứng tiểu rắt, tiểu buốt, bí tiểu, tiểu tiện ra mủ, tiểu tiện ra dưỡng chất.
• Điều trị bệnh viêm gan.
• Dùng cho người bị mụn nhọt trên da, bị bỏng da hoặc chảy máu do tai nạn.

Bài thuốc dùng cây bồng bông chữa bệnh hiệu quả nhất

Với nhiều công dụng như vậy, hẳn không sai khi nói cây bồng bông là một vị thuốc quý nấp bóng trong vườn nhà không nhiều người biết đến.

Dưới đây là những bài thuốc chữa bệnh từ cây bồng bông đơn giản và hiệu quả mà bạn có thể tham khảo.

Cây bồng bông chữa bỏng

Bài thuốc 1 – Thuốc chữa bỏng nhẹ do lửa

• Dùng 25g bồng bông thực hiện đốt tồn tính, sau đó đem đi sao cho khô, tán thành bột mịn.
• Trộn bột lá với một chút dầu vừng.

Rửa sạch vết bỏng, thoa thuốc lên vùng da bị bỏng nhẹ và phạm vi bỏng nhỏ, lưu lại trên da khoảng 15 phút rồi rửa lại sạch bằng nước lạnh.

Chữa mụn nhọt đơn giản bằng cây bồng bông

Bài thuốc 2 – Chữa mụn rộp, loang trên da

Mụn rộp, mụn có nước mọc lan trên da khiến người bệnh ngứa ngáy, khó chịu. Những tác động lên da như gãi ngứa, chà xát sẽ làm mụn nước bị vỡ chảy dịch, dẫn đến lây lan ra diện rộng.

Khi gặp tình trạng này, bạn có thể đắp lá cây bồng bông để chữa lành tổn thương da hiệu quả.

Cách làm rất đơn giản:

• Hái phần dây và lá thuốc tươi, ngâm với nước muối pha loãng, sau đó dùng nước sạch rửa lại.
• Giã nát lá thuốc.
• Đắp trực tiếp cả phần bã và nước thuốc đắp vào chỗ da có mụn rộp.

Mỗi ngày đắp lá thuốc 2 lần cho đến khi mụn nhọt biến mất hoàn toàn. Bài thuốc này còn được dùng cho những vết thương do bị ong đốt gây sưng phù, viêm đau.

Chữa lành các vết thương ở phần mềm

Bài thuốc 3 – Đắp thuốc lá chữa vết thương

• Rửa sạch vết thương bằng nước lá: Dùng 40g lá trầu không tươi rửa sạch, nấu cùng 2 lít nước. Sau khi nguội bớt thì chắt nước lá bỏ bã, cho thêm 20g phèn phi vào khuấy đều cho tan.
• Đắp thuốc lá: Lấy 1 nắm lá mỏ quạ tươi rửa sạch, giã nát đắp lên vết thương và băng lại. Mỗi ngày thực hiện rửa và đắp lá thay băng 1 lần.
• Đổi thuốc lá nếu vết thương tiến triển tốt sau 3 ngày: Dùng lá mỏ quạ, lá bòng bong tỷ lệ 1:1. Rửa sạch giã nát, đắp thuốc và băng vết thương, thay băng hàng ngày.

Kiên trì đắp thuốc lá cho đến khi da thịt lành lặn hoàn toàn.

Công dụng của cây bồng bông với phụ nữ

Bài thuốc 4 – Chữa chứng hạ đới ở phụ nữ

Phụ nữ khi có các dấu hiệu hạ đới như tiết dịch âm đạo bất thường về màu sắc, mùi, độ dính, ra nhiều dịch trắng,… có thể sử dụng bài thuốc sau:

• Hái 100g dây bòng bong, rửa sạch và cắt thành đoạn nhỏ.
• 100g thịt lợn nạc hầm kỹ cùng với dây lá cho đến khi chín nhừ.
• Lọc bỏ lá thuốc, giữ lại thịt và nước canh, dùng khi còn nóng.

Bài thuốc 5 – Dùng cho phụ nữ viêm tuyến vú

• Dùng 30g hải kim sa khô (phần bào tử không phải lá).
• Sắc cùng với hỗn hợp nước và rượu theo tỷ lệ 1:1.
• Chia nước thuốc thành 3 phần và uống vào 3 buổi sáng, trưa, tối.

Dùng kiên trì mỗi ngày 1 thang thuốc để thấy được hiệu quả.

Bài thuốc 6 – Bài thuốc lợi sữa

Phụ nữ sau sinh ít sữa, mất sữa có thể dùng bài thuốc từ cây bồng bông như sau:

• Lá bòng bong lấy 24g, sau khi rửa sạch thì sắc với 400ml nước.
• Đun cho đến khi còn lại ½.

Một liều chia thành nhiều phần nhỏ uống hết trong ngày, nên dùng liên tục 5 ngày để sữa mẹ về.

Cách dùng cây bồng bông trị chứng tiểu tiện bất thường

Bài thuốc 7 – Trà bồng bông lợi tiểu

Cách làm này rất hiệu quả cho người bị bí tiểu, tiểu ít, tiểu dắt, tiểu khó:

• Dùng khoảng 90g hải kim sa.
• Sắc cùng với 300ml nước, thêm 1 thìa cafe đường.

Uống thay nước trà mỗi ngày đem lại tác dụng lợi tiểu rất tốt.

Bài thuốc 8 – Trị chứng tiểu khó, tiểu đau rát, nóng

• Chuẩn bị 30g bồng bông, 30g hoạt thạch, 10g cam thảo, 6g mạch môn.
• Đem tất cả thuốc sắc nước và uống hết trong ngày.

Dùng liên tiếp trong 3 ngày, cho đến khi đi tiểu không còn bị đau rát nữa.

Bài thuốc 9 – Chữa khó tiểu, đau rát, tức bụng dưới, nước tiểu đục màu

• Dùng 100g bồng bông khô, 100g mang tiêu, 40g hổ phách, 20g bằng sa.
• Tất cả loại thuốc tán nhỏ thành bột mịn, bảo quản trong lọ thuỷ tinh kín gió.
• Một lần dùng lấy 5g thuốc bột, pha với nước đun sôi để nguội.

Dùng thuốc ngày 3 lần sáng trưa và tối để thuyên giảm, đỡ đau bụng, dễ tiểu, nước tiểu trong, uống nhiều có thể làm giảm bớt sỏi thận.

Bài thuốc 10 – Chữa bệnh cao lâm

Đây là tình trạng tiểu tiện ra dưỡng chất khiến cơ thể suy nhược, thiếu chất dinh dưỡng và ốm yếu.

• Các loại thuốc gồm có: 40g hải kim sa, 40g hoạt thạch, 20g mạch môn, 10g cam thảo.
• Đem mạch môn sắc thành nước thuốc riêng.
• 3 loại thuốc còn lại tán nhuyễn thành bột mịn.
• Mỗi lần uống thuốc, pha 8g thuốc cùng nước sắc mạch môn.

Ngày uống 3 lần vào 3 bữa, kiên trì sử dụng trong thời gian dài.

Bài thuốc 11 – Dùng khi bị tiểu tiện ra máu

• Cách 1: Dùng hải kim sa tán thành bột mịn, mỗi ngày hoà 8g bột với nước đường (không quá ngọt) để uống ngày 3 lần.
• Cách 2: Dùng 15g dây bồng bông, 15g biển súc (cây càng tôm, xương cá) đem sắc thành nước uống mỗi ngày.

Dùng cây bòng bong tán sỏi hiệu quả

Một trong những công dụng rất hay của loại cây thảo dược dân gian này là chữa các bệnh về thận. Thận yếu, suy giảm chức năng của thận dẫn đến những bất thường khi tiểu tiện như bí tiểu, tiểu dắt, tiểu ra máu, tiểu ra sỏi. Về lâu dài sẽ hình thành sỏi trong thận, túi mật.

Bài thuốc 12 – Chữa bệnh thạch lâm

Người bị thạch lâm khó tiểu tiện, khi tiểu tiện gây đau, nóng rát, thậm chí nước tiểu có lẫn sỏi sạn.

Cách chữa như sau:

• 60g kim tiền thảo, 30g mỗi vị gồm bồng bông, hoạt thạch, bạch mao căn, 12g xa tiền thảo.
• Một thang thuốc trên đem sắc nước, cho đến khi cô cạn lại còn khoảng ⅓.

Nước thuốc chia thành 2 – 3 phần rồi uống trong ngày.

Bài thuốc 13 – Trị sỏi đường tiết niệu

• Sử dụng 30g kim tiền thảo; 15g mỗi loại tiên hạc thảo, hải kim sa, hoạt thạch; 12g mỗi loại biển súc, sơn chỉ, cù mạch; 10g hoa hoè, 9g mọc thông, 8g kê nội kim, 6g đại hoàng.
• Sắc nước thuốc các loại thảo dược trên, riêng đại hoàng cho vào sau cùng và uống trong ngày.

Một thang thuốc sắc được chia 3 phần bằng nhau và uống trong ngày.

Bài thuốc 14 – Ứ nhiệt, có soi gây đau bụng dưới, tiểu khó, đau

• Chuẩn bị các loại thảo mộc gồm: 60g kim tiền thảo; 18g hoạt thạch; 15g mỗi loại trạch tả, trư linh, biển súc, cù mạch, xa tiền, phục linh, mộc thông; 10g ngưu tất; 9g mỗi loại hổ phách, bồng bông; 3g cam thảo.
• Trong trường hợp khí trệ ứ huyết thì thêm 12g nga truật, 10g trần trì, 8g mộc hương. Còn nếu khí hư thì thêm 16g thục địa, 15g hoàng kỳ, 12g bạch thược, 12g đương quy, 8g xuyên khung.
• Căn cứ vào tình trạng mà sắc các loại thuốc thành nước uống, dung fheets trong ngày.

Bài thuốc 15 – Sỏi do tuổi già hoặc thấp nhiệt

• Thành phần gồm 30g kim tiền thảo, 12g mỗi loại thục địa, tri mẫu, đương quy, hoàng bá, trạch tả, 9g kê nội kim, 6g cam thảo, 5g mỗi loại hoàng kỳ, hải kim sa, xa tiền tử.
• Sắc nước 500ml thuốc cho đến khi cô cạn lại còn khoảng một nửa, uống 3 lần hết trong ngày.

Bài thuốc 16 – Người thận hư, có sỏi sạn do thể thấp nhiệt

• Các loại thảo dược cho 1 thang thuốc có: 30g hoàng kỳ, 20g kim tiền thảo, 15g vương bất lưu hoành, 15g xuyên phá thạch, 15g hải kim sa, 15g ngưu hoài tất, 15g hoàng tinh.
• Tất cả nguyên liệu đem sắc với nước thành nước thuốc.

Một thang trên sau khi sắc chia thành nhiều lần uống hết trong ngày khi nước thuốc còn ấm.

Bài thuốc 17 – Người bị sỏi mật

• Chuẩn bị kê nội kim, hải kim sa và uất kim theo tỷ lệ bằng nhau.
• Sau đó dùng tất cả thảo dược trên đem sắc thành nước thuốc.

Người bị sỏi mật kiên trì uống mỗi ngày 1 thang thuốc, sỏi sẽ nhỏ dần, cơ thể phục hồi hiệu quả.

Cây bồng bông trị bệnh gì? Bệnh đường tiêu hoá

Bài thuốc 16 – Chữa bệnh tiêu chảy

• Hái một nắm cây bồng bông (lấy toàn bộ cây).
• Rửa sạch cây thảo dược cho hết bụi đất bằng nước sạch.
• Đun nước lá bồng bông, khi cô cạn lại thì uống khi còn ấm.

Mỗi ngày chỉ uống 1 lần thuốc cho đến khi khỏi bệnh. Bài thuốc này cũng có thể dùng cho người đi ngoài ra máu rất hay.

Bài thuốc 17 – Chữa đầy hơi, chướng bụng, ăn uống khó tiêu

• Sử dụng thang thuốc gồm 20g bồng bông, 8g bạch truật, 2g cam thảo.
• Dùng 0.5 lít nước sắc với thuốc cho đến khi còn lại khoảng 150ml thì chia thành 2 phần và uống trong ngày.

Uống thuốc sau khi ăn 15 – 20 phút, dùng trong 10 ngày liên tục để có hiệu quả.

Chứng phù thũng dùng cây bồng bông chữa như nào?

Bài thuốc 18 – Người phù thũng, bụng to chướng, nằm bị khó thở

• Dùng 15g hải kim sa, 15g hạt bìm bìm sống, 15g hạt bìm bìm đã sao vàng.
• Tán mịn tất cả nguyên liệu rồi trộn đều với nhau, bảo quản trong lọ.
• Mỗi lần lấy 8g sắc cùng 1 bát con nước.

Dùng khi còn ấm và trước bữa ăn 30 phút.

Bài thuốc 19 – Thể thấp nhiệt dẫn đến phù trướng, cổ trướng, bí tiểu, tiểu ít

• Tất cả thảo dược gồm có: 12g hải kim sa; 10g mỗi loại kê nội kim, thông thảo, la bặc tử, hạnh nhân; 6g mỗi loại trần bì, mộc thông, hậu phác.
• Mỗi 1 thang thuốc sắc nước thuốc uống trong một ngày.

Bất ngờ công dụng chữa viêm gan của cây bòng bong

Thảo dược có tính mát, thanh nhiệt, giải độc tố, đào thải độc tố trong gan, được dùng nhiều để chữa các bệnh về gan, giúp bổ gan và tăng cường chức năng cho gan.

Bài thuốc 20 – Chữa bệnh viêm gan

Thang thuốc gồm có 30g nhân trần, 20g xa tiền thảo và 15g hải kim sa.

Cách làm rất đơn giản: Sắc thuốc từ thảo dược, uống ngay khi còn nóng, mỗi ngày 1 thang.

Chữa bệnh sinh lý nam giới bằng bòng bong

Bài thuốc 21 – Dùng chữa di tinh, mộng tinh ở nam giới

• Thu hái một nắm dây cây bồng bông, sử dụng phương pháp đốt tồn tính, sau đó giã nát thành bột mịn, bảo quản trong lọ kín.
• Lấy 4 – 6g thuốc hoà với nước sôi để uống, mỗi ngày uống 2 lần.

Đốt tồn tính tức là đốt nhưng không để cây thuốc bị cháy thành tro, mà chỉ cháy vỏ bên ngoài khoảng 60 – 70%.

Bạn có thể đặt lá thuốc lên bề mặt nóng như miếng ngói, kim loại, trở thuốc liên tục cho đến khi cháy xém. Tới lúc thấy khói thuốc bốc lên, lửa bắt đầu bén thì lấy ra và để cho nguội.

Những lưu ý và kiêng kỵ khi sử dụng cây thuốc

Cây bồng bông là một vị thuốc dân gian có nhiều tác dụng tuyệt vời trong điều trị nhiều bệnh và chứng bệnh khác nhau.

Tuy nhiên, khi sử dụng dược liệu cũng cần phải chú ý những điều sau:

• Bài thuốc có thể dùng cho nhiều đối tượng, nhưng với phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú hay trẻ em dưới 2 tuổi nên tham khảo ý kiến người có chuyên môn trước khi dùng. Bởi cây bòng bong không ảnh hưởng đến nhóm đối tượng này nhưng trong bài thuốc có thể kết hợp với thảo dược khác cần kiêng kỵ.
• Cây bồng bông không nên dùng cho người tiểu nhiều do thận dương hư và người có tỳ vị hư hàn.
• Khi dùng cây thảo dược tươi nên ngâm rửa kỹ càng bằng nước muối pha loãng để làm sạch bụi đất, chất bẩn, hóa chất có thể có.
• Khi đắp thuốc lá từ cây dược liệu cần phải vệ sinh sạch sẽ vết thương trước khi băng bó, tránh nhiễm trùng.
• Dược liệu khô nên chọn mua loại chất lượng cao, được sấy khô hoàn toàn, có màu vàng nâu đều, không bị sâu mọt, nấm mốc hay còn nhiều bụi đất.

Mua cây bồng bông ở đâu? Giá bán hiện nay là bao nhiêu?

Như đã chia sẻ, cây bồng bông là một loại cây mọc hoang, leo trên nhiều vật thể khác nhau và sống chủ yếu ở khu vực miền núi phía Bắc.

Tuỳ vào mục đích mà có thể sử dụng cây bòng bong tươi, dược liệu bòng bong sấy khô hay hải kim sa (tức bào tử sấy khô). Để bài thuốc phát huy dược tính và đảm bảo vệ sinh, an toàn thì bạn cần phải mua dược liệu chất lượng cao.

Dược liệu bồng bông được sấy khô nguyên cây, thành phẩm có màu xanh vàng, lá héo quắt lại. Còn hải kim sa bỏ phần thân và cành, có màu vàng nâu, khô quắt. Thành phẩm đều phải đạt độ khô chuẩn, không bị mối mọt, sâu, nấm mốc hay bị ướt.

Hiện nay trên thị trường có rất nhiều địa chỉ bán dược liệu bồng bông với mức giá dao động từ 130.000 đến 200.000 VNĐ/kg. Giá của hải kim sa thường đắt hơn do quy trình bào chế đòi hỏi kỹ thuật cao hơn và cần dược liệu thô nhiều hơn để bào chế.

Vậy nên mua ở đâu để đảm bảo chất lượng và an toàn vệ sinh nhất?

Trung tâm nghiên cứu và nuôi trồng Vietfarm là một thương hiệu uy tín lâu năm trong lĩnh vực phân phối dược liệu chất lượng cao.

Cây bồng bông được nuôi trồng, thu hoạch và bào chế theo quy trình khép kín tại vùng dược liệu sạch đạt chuẩn GACP – WHO Vĩnh Phúc – một trong chuỗi hệ thống dược liệu sạch trải dài khắp nước của Vietfarm.

Sản phẩm được thu hoạch, lựa chọn những cây chất lượng, không sâu bệnh và sấy khô bằng công nghệ hiện đại, đạt chuẩn CO – CQ. Thành phẩm được đóng gói sạch sẽ trong bao bì cao cấp, đầy đủ giấy tờ, tem mác, giấy kiểm định chất lượng.

Hiện nay, trung tâm Vietfarm phân phối dược liệu bồng bông với 2 loại túi 1kg và 0,5kg tiện dụng.

Trên đây là những thông tin về cây bồng bông, một loại dược liệu quý ngay trong vườn nhà nhưng không phải ai cũng biết. Khách hàng có nhu cầu đặt mua dược liệu có thể đặt qua website hoặc đến trực tiếp 3 cửa hàng đại diện tại:

• TP. Hà Nội: Biệt thự B31, ngõ 70, Nguyễn Thị Định, Q.Thanh Xuân
• Tp. Hồ Chí Minh: 145 Hoa Lan, P.2. Q. Phú Nhuận
• Tp. Quảng Ninh: 116 Văn Lang, P. Hồng Gai, Tp. Hạ Long